Zijn we dichter bij elkaar gekomen?

Efeziërs 2:14: ‘Breek de scheidsmuur af!’

GEZAMENLIJKE VIERING Op zondag 2 juli 2023 hield de Evangelische Broedergemeente om 14.00 uur een oecumenische kerkdienst in het Adventskerkgebouw rondom het thema ‘Slavernijverleden’. Daarbij waren mensen vanuit allerlei kerken en geloofsgemeenschappen in Zoetermeer aanwezig.

Op de zaterdag ervoor, 1 juli, was het ‘Keti Koti’, de jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de slavernij. Keti Koti betekent: ketenen gebroken. Dit jaar is het precies 150 jaar geleden dat de slavernij in de Nederlandse elf koloniën feitelijk werd afgeschaft. Tien jaar eerder, in 1863, werd de slavernij al officieel afgeschaft, maar de ‘tot slaaf gemaakten’ waren verplicht om nog tien jaar als contractarbeiders dezelfde werkzaamheden te verrichten. Pas daarna waren ze vrij. Dit jaar is dus is een bijzondere mijlpaal. De meeste leden van de Evangelische Broedergemeente (EBG) zijn nazaten van de ‘tot slaaf gemaakten’ in Suriname en op de Nederlandse Antillen. De EBG kerkt al jaren in de Adventskerk. Meestal vinden hun diensten plaats op de eerste en derde zondag van de maand. Zij zijn dus al heel lang een vaste huurder. In overleg met het Beraad van Kerken Zoetermeer is breed uitgenodigd tot deze viering van vergeving en verzoening voor alle kerken en geloofsgenoten samen met de Evangelische Broedergemeente, nazaten van Surinaamse en Antilliaanse tot slaaf gemaakten. De voorgangers in deze gezamenlijke Zoetermeerse middagviering waren dominee Christine Welschen (Evangelische Broedergemeente), pionier-pastor Timo Hagendijk (Perron Oosterheem), pastoor Ad van der Helm (Nicolaasparochie). Centraal stonden deze woorden uit de brief van de apostel Paulus in de brief aan de Efeziërs, vers 14 en 19-20 van hoofdstuk 2:

Want Hij is onze vrede,
Hij die de twee werelden één gemaakt heeft,
en de scheidsmuur heeft neergehaald ...

Zo bent u dus geen vreemdelingen en ontheemden
meer, maar medeburgers van de heiligen en
huisgenoten van God,
gebouwd op het fundament van de apostelen
en profeten,
waarvan Christus Jezus zelf de hoeksteen is.

 

OP WEG NAAR HET BELOOFDE LAND

Jezus zegt:
‘Heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen, alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel.’
Evangelie van Matteüs 5:44-45

Wanneer ik vergeef,
bepaal jij niet meer, wie ik ben.
Jij nam mij de maat, jij schatte me in
En besloot dat je me kon kwetsen.
Ik deed er niet toe.
Maar ik zal je vergeven
Want ik doe er wel toe. Ik tel mee
Ik ben groter dan het beeld, dat jij van mij hebt.
Ik ben sterker. Ik ben mooier
En ik ben oneindig kostbaarder dan jij dacht.
Ik zal je vergeven.
Mijn vergeving is geen geschenk , dat ik je geef.
Wanneer ik je vergeef
Zal mijn vergiffenis een geschenk zijn dat zich aan mij geeft.

Uit: Desmond en Mpo Tutu, Het boek van vergeving, bladzijde 32

GEBED

Heer, wij komen voor U:
Het mensonterende gedrag in de geschiedenis
dragen we met ons mee.
De tot slaaf gemaakten leden eronder

Wij vertrouwen vandaag daarop,
dat wij – met Uw hulp – leren om werkelijk vrij te leven.
Vrij leven houdt in, de ander en zich zelf als schepsel van U te waarderen.

U heeft ons de vrijheid geschonken,
te werken aan bevrijding van het verleden
een ieder op zijn eigen plek.

STILTE

Heer, we merken
dat uw vrede alleen af en toe zichtbaar wordt,
omdat wij mensen er niet genoeg ruimte aan geven.
Toch is dit kleine moment voldoende
om in uw licht uw liefde en kracht te ontdekken
als bron voor ons leven.
Door uw vriendelijkheid kunnen wij onze eigen onvrede loslaten.
En in uw genade worden wij geheel mens.

God van allen, wij zijn dankbaar voor deze gelegenheid
om tot U te komen
en onze zonden van onrecht en verdeeldheid te belijden.
Samen komen wij tot U als één heilige familie,
verenigd in de prachtige verscheidenheid van uw schepping:
sommigen van ons zijn afstammelingen van slavenhouders,
sommigen zijn afstammelingen van tot slaaf gemaakten,
sommigen van ons stammen van deze beide groepen af
sommigen afstammelingen van inheemse volken,
sommigen migranten, sommigen vluchtelingen;
maar allen maken we deel uit van het ene Lichaam van Christus.

Daarom vieren we vandaag met open harten en ogen.
Help ons de eenheid met elkaar te omarmen,
en herinner ons eraan dat wij tot één familie behoren,
bijeengebracht door uw Heilige Geest, te midden van uw schepping.
Amen.

WOORD UIT DE BIJBEL

Brief aan de Efeziërs, hoofdstuk 2 vers 13-22

Nu echter bent u – die eertijds veraf was,
in Christus Jezus dichtbij gekomen,
door het bloed van Christus.
Want Hij is onze vrede,
Hij die de twee werelden één gemaakt heeft,
en de scheidsmuur heeft neergehaald,
door in zijn vlees de vijandschap,
de wet met haar geboden en verordeningen,
te vernietigen.
Hij heeft vrede gesticht
door in zijn persoon uit die twee
één nieuwe mens te scheppen,
en beiden in één lichaam met God te verzoenen
door het kruis,
waaraan Hij de vijandschap heeft gedood.
En bij zijn komst heeft Hij vrede verkondigd aan u
die veraf was en vrede aan hen die dichtbij waren.
Want door Hem hebben wij beiden in één Geest
toegang tot de Vader.
Zo bent u dus geen vreemdelingen en ontheemden
meer, maar medeburgers van de heiligen en
huisgenoten van God,
gebouwd op het fundament van de apostelen
en profeten,
waarvan Christus Jezus zelf de hoeksteen is.
Op Hem, die het hele bouwwerk in zijn voegen houdt,
groeit het uit tot een heilige tempel in de Heer.
Op Hem wordt ook u mee opgebouwd
tot een woning van God, in de Geest.


Beste zusters en broeders,

1. Paulus had gezegd: Nu bent u - die eerder ver weg waren – dicht bij gekomen: Zijn we als mensen dicht bij elkaar?

• Nazaten van de tot-slaafgemaakten
• en nazaten van de profiteurs van slavernij?
• Mensen die niet merken, dat ze iemand kwetsen
• en mensen die zich genegeerd voelen?

Ik denk, dat de nazaten van tot slaafgemaakten en de nazaten van de profiteurs van slavernij dit nog niet helemaal zo kunnen zeggen. Te veel zit nog ingebakken in ons cultureel erfenis. Wel zijn we op weg.

Misschien kunnen we zeggen: Ja, we zijn wel een stukje dichterbij gekomen door de uitgesproken excuses:

• het onrecht werd door de excuses erkend,
• de pijn is erkend
• het gebrek aan menselijkheid aan de kant van de profiteurs is erkend
• de poging om andere mensen hun menszijn te nemen is erkend
• het roven van een veilig thuis is erkend
• het wegnemen van het behoren aan een geografische en culturele identiteit is herkend

2. Wat denken jullie, kan Paulus ons helpen verdere stappen naar elkaar te zetten?
Ik denk, dat Paulus ons gedeeltelijk kan helpen. In de gemeente van toen in Efeze waren er grote scheids muren tussen de mensen. De maatschappij kende deze muren. Men schat, dat er toen 80% slaafgemaakten in de steden leefde.
Dus er waren:

• mensen met burgerrechten en mensen zonder.
• mensen die zich in hun menszijn konden ontwikkelen,
• en mensen, die als instrumenten van anderen werden gebruikt.

Paulus hamert het zijn gemeente in:

Wie bij het lichaam van Christus behoort,
voor die bestaat deze scheidsmuur niet.
Want: allen zijn kinderen van God,
allen hebben door de Geest toegang tot God.

De gelijkheid voor God is de basis, waarop je elkaar ontmoet in de christelijke gemeente - als zuster - als broeder.

3. Maar kan zoiets werkelijk? Geldt het niet eerder dat de leefomstandigheden het karakter van een mens vormt?
Leefomstandigheden hebben zeker impact op het gedrag van mensen – vaak zonder een geuit woord.
Er ontstaan houdingen:

• ‘Ik ben hier geboren en getogen, ik weet hoe het hoort.’
• ‘Ik moet doen, wat de ander van me vraagt. Dat hoort zo.’

Paulus spreekt de tot slaaf gemaakten aan:
In de gemeente zijn jullie

• geen ontheemden,
• geen vreemdelingen,
• ontmenselijkten

In de gemeente zijn jullie

• medeburgers
• en huisgenoten van God.

Dat is nog iets: want werelds gezien waren de slaafgemaakten ontheemd, ontmenselijkt en zij waren ook vreemdelingen, met een ander cultuur en ander taal.

Maar geestelijk, zo zegt Paulus, moet je jezelf niet zo zien. Vreemdelingen in de gemeente zijn – met de ogen van Jezus gezien: degenen die in zonde leven, die zijn vreemdelingen in het koninkrijk van God. Want zij kunnen zich niet vinden in Gods orde, in Gods genade, in Gods rijk.

4. Leeft dan een christen, toen en nu, niet met een dubbele identiteit?
Aan de ene kant hoor je als christen bij de maatschappij en aan de andere kant hoor je bij de gemeente van God. Twee werelden – twee verschillende culturen – twee verschillende ordes. Dat is echt een uitdaging. En daarom is het voor Paulus ook zo belangrijk, dat de gemeente begrijpt: de maatschappelijke politieke orde telt in het rijk van God niet. Christus heeft uit het geestelijk verschil tussen de zondige mens en God
één wereld gemaakt – met directe verbinding naar elkaar toe – tenminste in de kerk.
Christus heeft dat gevat onder de vrede, die hij brengt door de belangrijke kloof – of je kunt ook zeggen: scheidsmuur - tussen God en mens weg te halen: de zonde. Hij heeft de scheidsmuur weggehaald.
Dus, wij als broeders en zusters van Jezus, moeten voorkomen dat we die weer oprichten. Dus: we zijn geroepen in woord en daad het éne lichaam gestalte te geven.
Dat spreekt daarvoor, dat christenen goed reflecteren:

• wanneer kom ik superieur over?
• wanneer zit in ik mijn angst en maak me klein?

5. Maar om eerlijk te zijn: Ik kan me niet voorstellen, dat voor Christus het onrecht van de ontmenselijking binnen het éne lichaam niet telt. Hoe moet ik me dat voorstellen?
Paulus verwijst erop, dat Christus dit heeft gedaan – en door zijn lijden aan het kruis het onrecht verzoend heeft. Daarom is het van zo groot belang dat ook in de gemeente en in de maatschappij het onrecht als onrecht moet worden herkend en genoemd.
In de brief van Paulus aan de slaveneigenaar Filemon roept Paulus deze op om mee te leven met zijn slaaf Onesimus. Paulus doet dit heel slim: hij herinnert Filémon eraan, dat Paulus in de geestelijke zaken ‘de autoriteit’ is. Dus Paulus zou hem kunnen bevelen, zoals Filemon zelf zijn slaag Onesimus bevelen geeft. - Maar Paulus zegt: Ik doe dat niet. Bevelen verstoort de eenheid: ‘Ik waardeer jullie vrijheid en vraag jou Filemon: vergeef Onesimus, haal de scheidsmuur eraf.’

6. Wel moet ik u zeggen, dat ik nu een beetje buikpijn voel. Graag had ik gezien dat Paulus had gezegd: ‘Filemon, dat kan toch niet, dat begrijp je toch ook zo ...’
Ik zou dit graag zo willen – en kijk, zo kom ik dan zelf in een superieure houding. Wie de hoeksteen Jezus Christus serieus neemt, geeft de innerlijke vrijheid en verantwoordelijkheid aan dader en slachtoffer. Daardoor, doordat Paulus zijn verlangen uitspreekt, ontvangt Filemon verantwoordelijkheid voor zijn handelen. Moeilijk te accepteren voor ons, die gewend zijn te denken: ‘Dat kan toch niet.’
Als Christus de hoeksteen is voor het gebouw, en dit gebouw:

• de verschillende sociale standen,
• de verschillende culturen,
• de verschillende rechtssystemen,
• de verschillende talen ...

Kent, dan is deze hoeksteen het oriëntatiepunt voor een ieder in de christelijke gemeente – in vrijheid. Voorbeeld voor het handelen in vrijheid is Christus. Hij uit zijn verlangen tegenover God en tegenover zijn vrienden … en zij kunnen instemmen of juist niet.
Verbinding met Christus,
verbinding met God,
verbinding met andere mensen – alles gebeurd vrijwillig.
Wie in de christelijke gemeente is, ziet in zijn naaste medeburgers en huisgenoten van God: meesters en slaafgemaakten worden daar nieuwe mensen.

7. Vrijwilligheid klinkt als trefwoord goed. Maar wordt die vrijwilligheid niet soms begrepen als vrijblijvendheid?
De hoeksteen, die Jezus Christus is, geeft toch duidelijk de oriëntatie aan. Daar kan niet alles.

• Wie bezig is met ontmenselijken, neemt de broeder- en zusterschap niet serieus.
• Wie bezig is mensen te discrimineren, begrijpt niet, dat die weg gaat van de eenheid in Christus.

Wel is er altijd ruimte voor interpretatie. Het is onze taak als mens, om hier altijd weer: - in gesprek te gaan

• te reflecteren
• de ander te vragen, hoe die de communicatie ervaart
• en ook ons zelf verder te ontwikkelen.

8. We weten, dat al in 1735 mensen verschillend over de slavernij dachten, ook hier in Nederland. Waarom kon dit onrechtsysteem zo lang verder blijven bestaan?
Hier kunnen we op onderzoek uit gaan naar: welke mening wint het voor een andere mening en waarom?
We leren dan , om goed te kijken naar:

• wie heeft baat bij een mening,
• wie heeft directe of indirecte winsten erbij:

b.v. het winstbejag maakte, dat gewone mensen In Nederland investeerden in een beursachtige aanleg van hun geld in plantages in Suriname. Deze mensen hielden zelf geen slaven

• en toch steunden ze, met hun inleg die dan met grote rente terug kwam, de slavenhandel en de uitbuiting en de ontmenselijking.

Ook vandaag gebeurt dat: als wij vandaag van de goedkope kleding genieten van de gevangenschap van waarschijnlijk een miljoen Uiguren. Net zo als wij het leed van de gevangenen hier vandaag niet direct zien, zo zagen de mensen het leed van de slaafgemaakten toen ook niet.

Maar leren, om alles goed te onderzoeken: dat is een les uit de geschiedenis, als ik goed wil handelen. Dat kost tijd, een onderzoekende geest en energie. Zij we bereid die te geven?

Liefde – zoals Jezus ons die liet zien - kost energie.
Liefde – vraagt om de moed om de hele waarheid van een zieke te zien.
Liefde – vraagt om open oren.

Vandaag zijn ook nazaten van meester zelden echte meesters, maar in het denken blijft het eurocentrisme bestaan. Nieuw worden betekent:

• niet alleen Europa als hoeksteen te zien, maar de gehele wereld
• de schuld te herkennen, die door eurocentrisch denken ontstaat
• te erkennen: er zijn ook andere denktanks, die anders en net zo belangrijk zijn dan wij in Europa. Onze Europese wijsheid geldt alleen in Europa.

Liefde, die Paulus ons opdraagt, vraagt ook daarom te zien:
waar en hoe hebben wij een taak, die speciaal voor ons is weggelegd.

Wat blijft is:

• de oproep om met elkaar op ooghoogte om te gaan in het éne lichaam
• en tegelijkertijd uniek en authentiek zo zijn, zoals God ons geschapen heeft.

Als deel van het lichaam van Christus weten wij:
Pijn lijden heeft niet het laatste woord, maar Gods liefde. Die dragen we uit, met Gods hulp.

Op Hem, die het hele bouwwerk in zijn voegen houdt,
groeit het uit tot een heilige tempel in de Heer.
Op Hem wordt ook u mee opgebouwd
tot een woning van God, in de Geest.
Amen.

ACTIE: Verbinding

De scheidsmuur is er niet meer,
de geestelijke scheidsmuur tussen zondig en rein.
Met de herkenning van het leed en het onrecht
dat tot slaafgemaakten werd aangedaan,
brokkelt nu ook langzaam de muur
tussen nazaten van tot slaafgemaakten en de nazaten van degenen,
die profijt hadden van het onrecht-systeem.

Verbinding wordt mogelijk,
omdat het onrecht is herkend.
Een nieuwe verbinding ontstaat,
waarin Jezus Christus ons is voorgegaan.

Ik wil u vragen na te denken over een belangrijk woord,
dat de hoop voor deze nieuwe verbinding kan symboliseren
(alles mag - behalve vrijheid)

Als u een woord hebt,
schrijf het woord een keer links, en een keer rechts
op het gekleurde lint dat u gekregen hebt.

Om tot verbinding te komen,
mag u de lintjes links en rechts aan elkaar knopen:
wij zijn nu allen verbonden
met de kleuren van Suriname en Nederland - Het ziet er mooi uit.

Nu wil ik vragen, uw oorspronkelijk lint in het midden door te knippen.
De bedoeling is, dat u ter herinnering aan de verbondenheid zowel een gedeelte van het lint van uw buurvrouw of buurman en uw eigen lint overhoudt en meeneemt naar huis.

BELIJDENIS VOOR EEN GEDEELDE TOEKOMST IN VREDE

L: Laten wij opkomen voor wat God ons beloofd heeft
ten aanzien van verdrukking en tirannie
Allen: Wij vertrouwen alléén op de hulp en de vrijheid,
die God aan ons heeft beloofd.
L: Laten wij opkomen voor wat God ons beloofd heeft
ten aanzien van haat en geweld voor: ...
Allen: Wij leven Gods liefde en Gods zachtmoedigheid
in deze wereld.

L: Laten wij opkomen voor, wat God ons beloofd heeft ten
aanzien van de ervaring van kwetsbaarheid en zonde voor: ...
Allen: Wij grijpen de reddende hand van God en starten
met een nieuw begin.
L: Laten wij opkomen voor wat God ons beloofd heeft, te midden
in de situatie dat dood om ons heen is: ...
Allen: Wij vieren onze hoop, die met Christus op aarde begint:
eeuwig leven in gerechtigheid, vrijheid en vrede
in Zijn koninkrijk samen met de levende Christus.