Op weg naar heilzame verwerking?

INTERVIEW ‘De kerk is de plaats waar aandacht voor het slavernijverleden moet zijn, omdat ze ook een grote rol hierin gespeeld heeft’, zegt Bianca Groen Gallant. ‘Het is echt iets van ‘spread the news’.’



Het overgrote deel van de leden van de Nederlandse kerken anno 2023 heeft op school en in de kerk weinig meegekregen over het Nederlandse slavernijverleden en is zich ook niet bewust van de rol, die de kerken hierin speelden. Hoe wilt u bereiken dat er onder de kerkleden voldoende bewustwording van de gevolgen van slavernij tot op de dag-vandaag gecreëerd wordt?
‘De geschiedenis van het Trans-Atlantisch slavernijverleden is een gedeelde geschiedenis en met het delen van de kennis hierover kan er ook een gedeelde verantwoordelijkheid voor worden genomen. Het is heel belangrijk dat er in de geschiedenisboeken op scholen meer aandacht wordt besteed aan de feitelijke slavernijgeschiedenis en de gevolgen daarvan, dit was ook een opvallend geluid dat naar voren kwam in een bezoek van het landelijke moderamen van de Protestantse Kerk aan Suriname pasgeleden.

Een groot aantal kerken en kerkleiders heeft aandeel gehad bij het tot stand komen en in stand houden van de slavernij. Dat had nooit mogen gebeuren. Dit maakt dat kerken ook de verantwoordelijkheid mogen gaan nemen in het herstellen van de doorwerking in deze tijd. Wij christenen hebben de taal, symbolen en rituelen om de polarisatie die zich in de samenleving en de politiek afspeelt te doorbreken. Waar het gaat om de bewustwording van dit soort thema’s en de verbinding van mensen kunnen de kerken dan ook een verbindende rol spelen. Denkend aan een spiritueel proces, zowel landelijk als plaatselijk waar onder andere oud CDA-politica Kathleen Ferrier toe oproept.’

Hoe kan het Beraad van Kerken Zoetermeer, dat op 2 en 4 juli Slavernijherdenking en racisme al breder heeft aangekaart, in dit herdenkingsjaar meer bijdragen aan bewustwording onder de lokale bevolking?
‘Het is echt iets van ‘spread the news’. Wat werkt is dat mensen hun eigen ervaringen doorvertellen in hun eigen kring, ook kerkgroepen. Als je een bekende spreker vraagt dan merk je dat er meer mensen komen. Bedenk hierbij een werkvorm, waarmee kennis en bewustwording wordt vergroot. Het andere is dat mensen gewezen worden op hun verantwoordelijkheid. Dat kan twee kanten op werken: mensen wijzen die verantwoordelijkheid af of niet. We drinken allemaal koffie en thee en gebruiken suiker, producten waar Nederland deels zijn rijkdom mee heeft vergaard. Het is bewezen dat de slavernij uit het verleden zijn doorwerking heeft tot in onze tijd. Soms lastig te erkennen in deze tijd, maar je kunt er niet zo maar omheen.’

Slavernij is een gevolg van discriminatie en andersom.. De legitimatie van slavernij destijds, maar ook die in de tegenwoordige tijd (moderne slavernij) druist rechtstreeks in tegen de kernwaarden van het christendom. Wat kunnen dan de redenen zijn dat er, ook in naties met een naar eigen zeggen christelijke cultuur, nog steeds discriminatie plaatsvindt?
‘Wij kijken als individu allemaal anders naar de ander die niet op ons lijkt, discriminatie van verschillende aard is dan ook iets van alle mensen en alle tijden. In tegenstelling tot vroegere tijden is slavernij geen maatschappelijk erkend systeem meer. Wat wel structureel plaatsvindt is de uitbuiting van mensen. Uitbuiting waarbij mensen weinig keus hebben om er tussen uit te komen is een vorm van slavernij. Moderne slavernij, uitbuiting van mensen, is nog steeds op grote schaal aanwezig. Hier wordt steeds meer over bekend, bijvoorbeeld dat binnen de keten van de kledingindustrie kinderarbeid een grote plaats inneemt. Gelukkig wordt de bewustwording hierover steeds groter, nu nog het actiever handelen daarnaar …

In Suriname klinkt het geluid: ‘We zijn inmiddels 160 jaar vrij van fysieke slavernij maar de doorwerking van de mentale slavernij is er nog steeds.’ De christelijke kerken hebben slavernij gelegitimeerd met onder andere het verhaal van Cham en dat heeft nog steeds zijn doorwerking bij zwarte mensen. Dit is een van de redenen waarom contextueel Bijbellezen belangrijk is en bevrijdend kan zijn.’

Wanneer kunt u zeggen dat het ultieme doel van de werkgroep Heilzame verwerking Slavernijverleden bereikt is?
‘Er zijn al veel stapjes gezet. Met elke stap zijn wij dankbaar. We leunen op de schouders van mensen, die ons vooraf zijn gegaan in dit proces. Tien jaar geleden konden zij niet bedenken dat we zouden zijn waar we nu zijn. Steeds meer aandacht voor- onderzoek naar- en door prominenten excuses - voor dit verleden. Ons grote doel is dat de doorwerking van de slavernij in onder andere de vorm van institutioneel racisme en discriminatie ophoudt, zoals het etnisch profileren door de belastingdienst en het UWV. Als dat soort structuren beter in beeld komen en doorbroken kunnen worden door wat wij aan de onderkant in beweging brengen, zou dat voor ons al heel betekenisvol zijn. Willen wij niet allen dat al onze broeders en zusters in vrijheid, lichamelijk en geestelijk, leven? En nogmaals, wij zouden graag willen dat kerken een stuk verantwoordelijkheid nemen en echt een rol gaan spelen in de bewustwording van de gevolgen van slavernij. Net zoals ook noodzakelijk is bij andere thema’s zoals milieu en klimaat.’

Bij de excuses van Mark Rutte en de koning over het slavernijverleden wordt niet gesproken over financiële genoegdoening. Kan er wel verzoening en vergeving komen zonder financiële oplossing?
‘Bij verzoening denk ik eraan dat wij allen ons verzoenen met dit thema. Dit kan alleen doordat witte en zwarte mensen elkaar in de ogen kijken en echt luisteren naar elkaar. Dat de koning vergeving vraagt en dat kerken schuld belijden, dat is goed , want op dat niveau en niet individueel moet dat gebeuren. Financiële compensatie is absoluut niet het belangrijkste, maar ook wel een noodzaak en een opdracht. Galaten 6:2 zegt niet voor niets: ‘Draag elkaars lasten, en vervul zo de wet van Christus.’

Jan Blankespoor

* De werkgroep Heilzame verwerking slavernijverleden heeft een reizende tentoonstelling die door kerken kan worden geleend en die kan bijdragen tot het vergaren van kennis en in gesprek gaan over de kerken en slavernij. https://slavernijerfenis.com/activiteiten-tot-nu-toe/